การแต่งกายของผู้ประจำเรือในริ้วกระบวนพยุหยาตราชลมารค

จากการเสด็จเลียบพระนครทางชลมารคในสมัยรัชกาลที่ ๔ พระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ทำให้เราได้ทราบการแต่งกายของนายเรือ และฝีพายได้อย่างดี 

๑. เรือแง่ทรายนำเสด็จ เจ้ากรมทหารปืน ปากน้ำเป็นนายลำ แต่งตัวนุ่งปูม สวมเสื้อเข้มขาบ โพกขลิบทอง ฝีพาย สวมเสื้อแดง กางเกงขาว สวมหมวกฝาชี 

๒. เรือประตู เป็นเรือกัญญา นายลำคือ พระเทพผลู และพระราชรองเมือง นุ่งปูม สวม เสื้อเข้มขาบ โพกขลิบทอง ฝีพายสวมเสื้อแดง หมวกแดง 

๓. เรือเหราสายกำมะลอ หลวงเสน่ห์สรชิต นายลำ นุ่งปูม สวมเสื้อเข้มขาบ โพกขลิบทอง ฝีพาย สวมเสื้อแดง

๔. เรือแซงต่างๆ นายลำแต่งตัวเป็นรามัญ คนตีกรรเชียงแต่งตัวโพกผ้าแพรรามัญ สวมเสื้อสีคราม 

๕. เรือพาลีรั้งทวีป เจ้าพระยาอัครอุดมบรมเสนาบดี นายลำแต่งตัวสวมมาลา สวมเสื้อตาดอย่างน้อย ทนายหมอบหน้าสวมเสื้ออัตลัด โพกแพรสี ฝีพายสวมกางเกงมัสรู่ 

๖. เรือกัญญา ของพระยาเทพอรชุน นายลำนุ่งปูม สวมเสื้อทรงประพาส หมวกตุ้มปี่ 

๗. เรือกัญญากลองนำเสด็จ ของพระยา วิชิตณรงค์ นายลำ สวมเสื้อทรงประพาส หมวก ตุ้มปี่ 

ส่วนของเรือรูปสัตว์ต่าง ๆ นุ่งปูม สวมเสื้อ เข้มขาบ โพกผ้าขลิบทอง เป็นต้น 

การแต่งกาย 

การแต่งกายของเจ้าหน้าที่ประจำเรือ พระราชพิธีในกระบวนพยุหยาตราชลมารค มีดังนี้ 

๑. นายเรือ มี ๒ แบบ คือ 

๑.๑ สวมเสื้อผ้าโหมดเทศ นุ่งผ้า ม่วงเชิงทอง สวมหมวกทรงประพาสสีดำยอดเกี้ยว คาดเข็มขัดแถบทองทั้งพู่กระบี่ ขัดดาบ สวมถุง เท้ายาวสีขาว รองเท้าชูติดโบว์ (รองเท้าคัดชู) 

๑.๒ สวมเสื้อผ้าอัตลัด นุ่งผ้าเกี้ยวลาย คาดผ้าโหมดเทศ สวมหมวกทรงประพาส ผ้า โหมดเทศยอดเกี้ยว สวมถุงเท้ายาวสีขาว และ รองเท้าหนังสีดำ 

๒. คนนั่งคฤห์ในกัญญาในเรือรูปสัตว์ เรือกลอง และเรือตำรวจนอก สวมเสื้อนอกสีขาว นุ่งผ้าม่วงมีเชิง สวมหมวกทรงประพาสสีน้ำเงิน สวมถุงเท้ายาวสีขาว และรองเท้าหนังสีดำ 

๓. คนนั่งคฤห์ในกัญญา ในเรือตำรวจใน เรือดั้ง และเรือแซง สวมเสื้อนอกสีขาว นุ่งผ้า เกี้ยวลาย สวมหมวกทรงประพาสผ้าโหมดเทศ ยอดจุก สวมถุงเท้ายาวสีขาว รองเท้าหนังสีดำ 

๔. คนเห่ สวมเสื้อผ้าโหมดเทศ นุ่งผ้า เกี้ยวลาย คาดผ้าคาดโหมดเทศ สวมหมวกทรงประพาสผ้าโหมดเทศยอดจุก สวมถุงเท้ายาวสีขาว รองเท้าหนังสีดำ 

๕. คนกระทุ้งเส้า สวมเสื้อผ้ามัสรู่ไหม นุ่งผ้าเกี้ยวลาย คาดผ้าคาดโหมดเทศ สวมหมวก หูกระต่าย ผ้าสีแดงแถบลูกไม้ใบข้าว สวมถุงเท้า ยาวสีขาว รองเท้าชูติดโบว์ 

๖. ภูษามาลาและพนักงานศุภรัต สวม เสื้อนอกสีขาว นุ่งผ้าม่วงเชิงทอง คาดผ้ารัดประคดแพรสีแดง สวมหมวกทรงประพาสกำมะหยี่ สีดำ สวมถุงเท้ายาวสีขาว รองเท้าชูติดโบว์

๗. มหาดเล็กเชิญหอก และถวายงานพัด สวมเสื้อนอกสีขาว นุ่งผ้าม่วงเชิงเงิน คาดผ้ารัดประคดสีน้ำเงินดอกขาว สวมหมวกทรงประพาส สีน้ำเงิน สวมถุงเท้ายาวสีขาว รองเท้าชูติดโบว์ 

๘. แตรสังข์ สวมเสื้อนอกสีขาว นุ่งผ้า ม่วงเชิงเงิน คาดผ้ารัดประคดสีแดงหนามขนุน สวมหมวกทรงประพาสกำมะหยี่สีบานเย็นแถบทอง สวมถุงเท้ายาวสีขาว รองเท้าหนังสีดำ 

๙. นักสราช หรือคนเชิญธง สวมเสื้อผ้า มัสรู่ไหม นุ่งผ้าเกี้ยวลาย คาดผ้าโหมดเทศ สวม หมวกหูกระต่ายสีแดงติดลูกไม้ใบข้าว สวมถุงเท้า ยาวสีขาว รองเท้าหนังสีดำ 

๑๐. คนสัญญาณ สวมเสื้อผ้าอัตลัด นุ่งผ้า เกี้ยวลาย คาดผ้าโหมดเทศ สวมหมวกหูกระต่าย ติดลูกไม้ใบข้าว สวมถุงเท้ายาวสีขาว รองเท้าสีดำ 

๑๑. ฝีพายเรือพระที่นั่งลำทรง และเรือ พระที่นั่งรอง สวมเสื้อสักหลาดสีแดงติดลูกไม้ ใบข้าว กางเกงผ้าเสิร์จสีดำ คาดผ้ารัดประคด โหมดเทศ ขัดดาบฝักไม้ ด้ามไม้กลึง สายสะพาย ดาบสักหลาดสีแดงติดแถบลูกไม้ สวมหมวก ทรงประพาสสักหลาดแดงติดลูกไม้ใบข้าว สวม ถุงเท้ายาวสีขาว รองเท้าหนังสีดำ 

๑๒. ฝีพายเรือรูปสัตว์ สวมเสื้อเสนากุฎลาย สวมกางเกงผ้าขาวริ้วทางแดง คาดผ้ารัดประคดสี แดงดอกขาว สวมหมวกสังกะสีทาสีแดง มี ลายยันต์ สวมรองเท้าหนังสีดำ 

๑๓. ฝีพายเรือรูปสัตว์ สวมเสื้อเสนากุฎลาย สวมกางเกงผ้าขาวริ้วทางแดง คาดผ้ารัดประคดสี แดงดอกขาว สวมหมวกกลีบลำดวนสีแดงติด แถบเหลือง สวมรองเท้าหนังสีดำ 

๑๔. ฝีพายเรือกลอง สวมเสื้อสีขาวติด แถบสีน้ำเงิน กางเกงผ้าสีน้ำเงิน คาดผ้ารัดประคดสีน้ำเงินดอกขาว สวมหมวกหูกระต่ายผ้าสี น้ำเงินแถบสีเหลือง รองเท้าหนังสีดำ 

๑๕. ฝีพายเรือตำรวจ สวมเสื้อผ้าสีน้ำเงิน ข้อมือติดแถบสีแดง กางเกงผ้าสีน้ำเงิน คาดผ้ารัดประคดสีแดง สวมหมวกหูกระต่ายสีแดงแถบสี เหลือง รองเท้าหนังสีดำ 

๑๖. ฝีพายเรือตำรวจ สวมเสื้อผ้าสีน้ำเงิน แถบแดง กางเกงผ้าสีน้ำเงินปลายขาติดแถบสีแดง คาดผ้ารัดประคดสีแดงดอกขาว สวมมงคลสีแดง รองเท้าหนังสีดำ 

๑๗. ฝีพายเรือดั้ง สวมเสื้อผ้าสีดำริ้วทางแดง กางเกงผ้าสีแดงติดแถบสีดำ คาดผ้ารัดประคดสี แดงดอกขาว สวมหมวกทรงประพาสสีดำติด แถบสีแดง รองเท้าหนังสีดำ 

๑๘. ฝีพายเรือแซ สวมเสื้อผ้าขาวคอติด แถบแดง ข้อมือแถบแดง กางเกงสีน้ำเงิน คาดผ้า รัดประคดสีแดง หน้ามีเชิงชาย สวมหมวกหู กระต่ายสีแดง รองเท้าหนังสีดำ 

๑๙. ฝีพายเรือประตู สวมเสื้อผ้าสีน้ำเงิน ติดแถบสีเหลือง กางเกงผ้าสีน้ำเงิน คาดผ้ารัดประคดสีแดง ศีรษะสวมมงคลสีแดง รองเท้า หนังสีดำ 

๒๐. คนตีกลองชนะ มี ๒ ชุด คือ ชุดสี เขียวและชุดสีแดง ชุดสีเขียว สวมเสื้อสีเขียว ปลายแขนติดแถบสีเหลือง กางเกงสีเขียวปลายขา ติดแถบสีเหลือง สวมหมวกกลีบลำดวนสีเขียว รองเท้าหนังสีดำ ชุดสีแดง สวมเสื้อสีแดงปลาย แขนติดแถบเหลือง กางเกงสีแดงปลายขาติดแถบ เหลือง สวมหมวกกลีบลำดวน รองเท้าหนังสีดำ

 ๒๑. สังข์ แตร สวมเสื้อผ้าปัศตูสีแดง ติด แถบทองปลายแขนบาน กางเกงผ้าปัศตูแดง ขอบ ปลายขาติดแถบเหลือง สวมหมวกผ้าปัศตูแดงรูป กรวยพู่ยอด หมวกสีแดงหรือสีขาว รองเท้าหนังสีดำ 

๒๒. จ่าปี่ จ่ากลอง สวมเสื้อเข้มขาบไหม กางเกงผ้ามัสรู่ไหม สวมหมวกทรงประพาสผ้า โหมดเทศยอดเกี้ยว สวมถุงเท้าสีขาว รองเท้า หนังสีดำ 

๒๓. คนเชิญเครื่องสูง สวมเสื้อเข้มขาบไหม กางเกงผ้ามัสรู่ไหม คาดผ้าคาดโหมดเทศ ศีรษะ สวมลอมพอกหางเหยี่ยวแดง สวมรองเท้าหนังสีดำ

๒๔. คนตีมโหระทึก สวมเสื้อเข้มขาบไหม กางเกงผ้ามัสรู่ไหม คาดเข็มขัดแถบทองหัวมงกุฎ สวมหมวกทรงประพาสผ้าโหมดเทศยอดเกี้ยว สวมถุงเท้ายาวสีขาว รองเท้าหนังสีดำ